talawas chủ nhật

Tác giả / Dịch giả Nghe tác phẩm Ban biên tập

Bài mới nhất

 

Văn xuôi Thơ Kịch Tác phẩm dịch

Mikhail Bulgakow (1891-1940)

“Trong di sản văn học nhân loại không ít những tác phẩm để đến được bạn đọc phải trải qua bao gian truân, tốn bao công sức, nhưng một số phận như Nghệ nhân và Margarita quả thật hiếm có. Ðược viết trong mười hai năm, bắt đầu từ năm 1928 với cái tên dự định là Tiểu thuyết về quỷ sứ, bị xé, bị đốt, viết đi viết lại bảy lần; cho đến năm 1940 nằm trên giường bệnh, mắt lòa, Bulgakov vẫn đọc cho vợ sửa chữa; sau khi nhà văn qua đời, người vợ tận tụy là Elena Sergheevna Bulgakova cùng bạn bè và những người hâm mộ ông sau hơn một phần tư thế kỷ chạy vạy mới công bố được tác phẩm bị cắt xén "một cách man rợ" trên tờ tạp chí Moskva. Nhưng ngay ở dạng bị lược bỏ này cuốn tiểu thuyết cũng gây nên chấn động lớn…” (Đoàn Tử Huyến)

Chúng tôi xin trân trọng giới thiệu toàn văn tác phẩm đặc sắc này qua bản dịch từ nguyên bản tiếng Nga của Đoàn Tử Huyến.

talawas chủ nhật

Mikhail Bulgakov

Nghệ nhân và Margarita

Đoàn Tử Huyến

Phần 1

Chương 1: Ðừng bao giờ nói chuyện với những người lạ Chương 2: Ponti Pilat Chương 3: Bằng cứ thứ bảy Chương 4: Cuộc đuổi bắt Chương 5: Chuyện xảy ra ở Griboedov Chương 6: Sidôphrenia Như đã được nói trước Chương 7: Căn hộ có ma Chương 8: Cuộc đấu giữa giáo sư và nhà thơ Chương 9: Những trò ảo thuật của Koroviev Chương 10: Những tin tức từ Ialta Chương 11: Sự phân thân của Ivan Chương 12: Hắc ảo thuật và sự lật tẩy nó Chương 13: Nhân vật xuất hiện Chương 14: Khá khen thay gà trống! Chương 15: Giấc mơ của Nikanor Ivanovich Chương 16: Vụ hành quyết Chương 17: Một ngày bất an Chương 18: Những người khách rủi ro

 

Phần 1 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18
Phần 2 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 Phần kết
Phần phụ lục

Chương 11:
Sự phân thân của Ivan


Cánh rừng nhỏ bên sông đối diện, một tiếng đồng hồ trước đây còn ngập trong ánh nắng mặt trời tháng Năm, giờ đã chuyển sang màu thẫm đục, nhòa đi, rồi tan biến.

Nước chảy thành một bức tường dày đặc ngoài cửa sổ. Trên bầu trời thỉnh thoảng những dải chớp như sợi thừng xoắn ngoằn ngoèo lại lóe bừng lên, không trung như nổ tung, căn phòng của người bệnh chói lòa làn ánh sáng run rẩy đầy hăm dọa.

Ivan ngồi trên giường, nhìn ra con sông sủi bong bóng đục ngầu, và lặng lẽ khóc. Cứ mỗi tiếng sấm vang, anh lại kêu lên rên rỉ và hai tay ôm lấy mặt. Những tờ giấy chi chít chữ của Ivan bị ngọn gió nổi lên trước cơn giông thổi vào phòng làm bay tứ tung giờ nằm vương vãi dưới sàn nhà.

Những cố gắng của nhà thơ nhằm viết xong bản khai về gã chuyên gia khủng khiếp nọ đến giờ vẫn chưa thành. Vừa nhận được từ tay bà y sĩ to béo - có tên gọi là Praskovia Phedorovna - một mẩu bút chì và tờ giấy trắng, anh đã nhanh nhẹn lau hai tay và vội vã ngồi vào bàn, đoạn mở đầu anh viết khá nhanh:

“Gửi các đồng chí công an. Tờ khai của Ivan Nikolaievich Bezdomnưi, hội viên MASSOLIT. Chiều hôm qua tôi cùng với M.A. Berlioz quá cố đi đến công viên Hồ Pat'riarsi...”

Viết đến đây lập tức nhà thơ cảm thấy bối rối, mà cơ bản là vì cái từ “quá cố”. Chỗ này hóa ra một sự vô nghĩa: làm sao mà có thể đi với người “quá cố” được? Người đã quá cố thì không thể còn đi lại. Thật thế, biết đâu người ta lại cho mình là thằng điên!

Nghĩ như thế rồi, Ivan Nikolaievich bắt đầu chữa lại những câu đã viết thành: “... cùng với M.A. Berlioz, về sau trở thành quá cố...” Nhưng như thế này vẫn chưa thỏa mãn tác giả. Anh tiếp tục chữa thêm lần thứ ba, nhưng lần này lại còn tồi tệ hơn hai lần trước: “... Berlioz, người sau đó bị tàu điện cán chết...” „thêm vào đó ở đây lại còn dễ nhầm lẫn với cái tay nhạc sĩ cùng họ không ai biết đến kia nữa, và vì thế buộc phải chua thêm: “... không phải nhạc sĩ...”

Vật vã một lúc với hai ông Berlioz này chán rồi, Ivan Nikolaievich xóa đi tất cả và quyết định bắt đầu ngay từ một chỗ nào đó thật mãnh liệt, gay cấn để thu hút tức khắc sự chú ý của người đọc, và vì vậy anh viết về con mèo leo lên tàu điện, rồi sau đó quay trở lại với chi tiết về chiếc đầu bị cắt rời. Chiếc đầu đó và lời đoán trước của tay chuyên gia dẫn dắt anh tới những ý nghĩ về Ponti Pilat; và để cho thật có sức thuyết phục, Ivan quyết định kể lại đầy đủ toàn bộ câu chuyện về viên quan tổng trấn bắt đầu từ chỗ ông ta mặc chiếc áo choàng màu trắng với lần vải lót đỏ như máu bước ra hàng hiên cột tròn của cung điện Herod Ðại Ðế.

Ivan làm việc say sưa, nào gạch bỏ những phần đã viết, nào viết chêm thêm những lời mới, và thậm chí anh còn định vẽ lại cả Ponti Pilat, cả con mèo đi bằng hai chân sau. Nhưng những bức vẽ cũng không giúp được gì, và mỗi lúc tờ khai của nhà thơ càng trở nên rối rắm khó hiểu hơn.

Cho đến khi đám mây đen đáng sợ với những mép viền như bốc khói xuất hiện ở phía xa nơi chân trời kéo đến trùm lấp đám rừng nhỏ bên sông và gió nổi lên, Ivan cảm thấy rằng mình đã kiệt sức, không thể nào viết xong được tờ khai; anh không nhặt những tờ giấy bay vương dưới sàn lên nữa, mà ngồi khóc lặng lẽ và cay đắng.

Bà y sĩ Praskovia Phedorovna tốt bụng đến thăm nhà thơ trong thời gian cơn giông, trông thấy anh khóc, liền lo lắng kéo màn che lại để những tia chớp không làm cho người bệnh sợ hãi, nhặt những tờ giấy rơi dưới sàn lên và cầm chạy đi gọi bác sĩ.

Bác sĩ đến tiêm cho Ivan một mũi vào cánh tay và an ủi anh, rằng anh sẽ không khóc nữa, rằng bây giờ tất cả sẽ qua khỏi, tất cả sẽ thay đổi và tất cả sẽ bị lãng quên đi.

Người bác sĩ nói đúng. Một chốc sau, cánh rừng con bên bờ sông đã trở lại như cũ. Nó hiện lên rõ đến từng thân cây một dưới vòm trời được rửa sạch xanh biếc như trước khi có cơn giông, và dòng sông lại thầm lặng chảy hiền hòa. Nỗi buồn rời khỏi lòng Ivan ngay sau khi tiêm xong, và bây giờ nhà thơ lặng lẽ nằm, mắt nhìn lên chiếc cầu vồng vắt ngang bầu trời.

Cứ thế cho đến chiều, thậm chí anh cũng không nhận thấy cầu vồng đã tan đi từ lúc nào, bầu trời dần chuyển sang màu bạc thếch và đượm buồn, cánh rừng ven sông cũng trở nên đen thẫm.

Uống xong cốc sữa nóng, Ivan lại nằm xuống giường và chính anh cũng ngạc nhiên trước những thay đổi trong ý nghĩ của mình. Trong trí nhớ của anh, con mèo ma quái nọ dường như bớt dữ tợn, mái đầu bị cắt rời không làm cho anh sợ; và thôi không nhớ đến nó, Ivan bắt đầu nghĩ rằng thực ra ở trong bệnh viện này cũng không đến nỗi tồi, rằng St'ravinski là một con người thông minh danh tiếng, được tiếp xúc với ông ta thật vô cùng dễ chịu, thêm vào đó bầu không khí buổi chiều sau cơn giông thật sảng khoái và tươi mát.

Ngôi nhà thương đã đi vào giấc ngủ. Trong các hành lang lặng lẽ những ngọn đèn trắng đục đã được tắt đi, thay vào đó theo quy định là những chiếc đèn ngủ màu xanh yếu dịu, phía ngoài những cánh cửa mỗi lúc một ít nghe hơn tiếng bước chân nhẹ nhàng của các y tá, y sĩ trên lớp sàn nhựa hành lang.

Bây giờ Ivan nằm trong cơn mơ màng ngọt ngào, mắt nhìn khi thì lên bóng điện nhỏ dưới chao đèn tỏa lan ánh sáng mát dịu từ trên trần nhà xuống, khi thì lên mảnh trăng vừa ló ra phía sau cánh rừng con đen thẫm, và nói chuyện với chính mình.

„Thực ra mà nói, tại sao mình lại xúc động đến vậy trước việc Berlioz rơi vào dưới bánh tàu điện? - nhà thơ biện luận. „Nói cho cùng thì mặc xác anh ta chứ! Quả thật, mình là gì với anh ta, anh em chẳng phải, ruột thịt thì không. Nếu nhìn thẳng vào vấn đề, thì thực ra mình nào có biết về anh ta nhiều nhặn gì cho lắm. Quả vậy, mình biết gì về anh ta nào? Hoàn toàn không, ngoài mỗi chuyện anh ta hói trán và hùng biện đến kinh người. Rồi tiếp nữa, thưa các ngài“, Ivan tiếp tục bài nói của mình với một ai đó, “chúng ta thử phân tích xem: tại sao mà tôi, các anh hãy giải thích hộ, lại phát điên lên với cái tay giáo sư chuyên gia ảo thuật bí ẩn với một con mắt đen và trống rỗng kia? Cái việc tôi mặc áo quần lót tay cầm nến đuổi theo ông ta một cách vô nghĩa, rồi sau đó là trận xô xát man rợ ở tiệm ăn kia - là để làm gì?

„Này khoan đã“, con người Ivan cũ trước đây bỗng nghiêm khắc cất tiếng nói với Ivan mới, tiếng nói vang lên ở một nơi nào đó, không hẳn là bên trong, cũng không hẳn là bên tai, “dù sao thì ông ta vẫn biết trước về chuyện cái đầu của Berlioz sẽ bị cắt đứt kia mà! Làm sao lại không xúc động lo lắng được?”

„Nhưng đồng chí nói gì vậy?„Ivan mới phản bác lại Ivan cũ. „Việc ở đây có ma quỷ dính dáng thì đã rõ rồi, đến đứa trẻ con cũng hiểu, ông ta là một con người khác thường và bí ấn một trăm phần trăm. Nhưng chính đấy lại là điều thú vị nhất! Một con người trực tiếp quen biết Ponti Pilat, các ngài còn cần cái gì thú vị hơn? Và thay vì làm ồn ào lên một cách thật ngu ngốc ở công viên Hồ Pat'narsi, thì có thông minh hơn chăng là lịch sự hỏi ông ta về những gì sau đó đã xảy ra tiếp theo với Ponti Pilat và người tù Ha-Notxri?”

Thế mà mình có ma quỷ mới biết được đã làm gì! Cứ tưởng rằng cái quan trọng nhất là Tổng biên tập tạp chí bị chẹt chết! Vì thế mà tờ tạp chí phải đóng cửa chăng? Hừ, biết làm sao được: con người thì phải chết, mà như có kẻ đã nói một cách rất đúng, phải chết một cách bất ngờ. Thì cầu cho vong hồn anh ta được yên nghỉ! Rồi sẽ có một tổng biên tập khác, mà biết đâu đấy, thậm chí còn hùng biện hơn cả người tiền nhiệm của mình.

Mơ màng một lúc, Ivan mới nói với I van cũ một cách châm chọc:

„Tóm lại tôi là người như thế nào trong trường hợp này?”

„Thằng ngu!„ Ở một nơi nào đó vang lên rất rõ một giọng nam trầm không thuộc bất kỳ một ai trong số hai Ivan và cực kỳ giống cái giọng trầm của tay chuyên gia nọ.

Ivan, không hiểu sao, không hề tự ái bởi cái từ “thằng ngu” đó, mà ngược lại, còn ngạc nhiên một cách dễ chịu, cười khẩy rồi nằm yên lặng trong cơn mơ màng. Giấc ngủ đang kéo dần đến với Ivan, anh đã bắt đầu chiêm bao thấy những cây cọ thân to như chân voi, một con mèo đi ngang qua - nó không đáng sợ, mà vui vẻ - tóm lại, Ivan sắp chìm đắm vào giấc ngủ, thì chấn song cửa sổ bỗng chuyển dịch sang bên không tiếng động, và trên ban công xuất hiện một bóng người bí ẩn nép mình tránh ánh trăng và đưa một ngón tay lên dọa Ivan.

Ivan không chút nào sợ hãi, nhỏm dậy trên giường và trông thấy ngoài ban công có một người đàn ông đang đứng. Người đàn ông đó đưa ngón tay lên áp vào môi, khẽ thì thầm:

„Xuỵt!”

Nguồn: Nguyên tác tiếng Nga MACTEP И МАРГАРИТА. In lần đầu tiên ở tạp chí Moskva, số 11 năm 1966 và số 1 năm 1967 nhưng bị cắt bỏ nhiều. Năm 1973 được in đầy đủ theo bản thảo lưu giữ ở Thư viện Quốc gia mang tên V. I. Lenin. Bản dịch tiếng Việt của Ðoàn Tử Huyến Mikhail Bulgakov, Nghệ nhân và Margarita, Nhà xuất bản Cầu Vồng và Nhà xuất bản Tác Phẩm Mới hợp tác xuất bản, Moskva 1989, với lời giới thiệu của Giáo sư Viện sĩ Thông tấn P. Nikolaev, thực hiện theo Mikhail Bulgakov, Các tiểu thuyết Bạch vệ, tiểu thuyết sân khấu, Nghệ nhân và Margarita, Nhà Xuất bản Văn học, Moskva, 1973. Lần in thứ hai trong Mikhail Bulgakov. Tuyển tập văn xuôi, Nhà xuất bản Văn học, Hà Nội, 1998, bản dịch đã được dịch giả xem lại đối chiếu với nguyên bản tiếng Nga in trong M. Bulgakov, Tuyển tập tác phẩm năm tập, tập 5, nhà xuất bản Văn học, Moskva, 1990. Phần chú giải được soạn dựa nhiều vào các chú giải của G. Lesskis in trong tập nói trên. Bản in lần này theo Nghệ Nhân và Margarita trong tập M. Bulgakov, Tuyển tập văn xuôi, Nxb Văn học, 1996, có sửa chữa một số chỗ.

Gửi bài này cho bạn bè    In bài